Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία
(κείμενο γραμμένο το 2018)
Σαρανταπέντε χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, η κοινωνία μας εξακολουθεί να παριστάνει ότι εορτάζει το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» επαναλαμβάνοντας κάθε χρόνο την ίδια τελετουργία, με απτό επίτευγμα τις υλικές καταστροφές και την υποβάθμιση των ιστορικών κτηρίων του Μετσοβίου σε χώρους όπου ο κάθε ανεγκέφαλος βαυκαλίζεται ότι κάνει επανάσταση επειδή ασκεί βία ανενόχλητος, πετάει μολότοφ και μουντζουρώνει τοίχους.
Οι απώτερες συνέπειες αυτής της σαρανταπεντάχρονης τελετουργίας και των παρελκομένων της (όπως είναι οι πολιτικές καριέρες που χτίστηκαν, οι ηγεσίες που αναδείχτηκαν και οι νοοτροπίες που εμπεδώθηκαν σε αυτό το τετριμμένο σκηνικό) είναι ορατές γύρω μας.
Για το Ψωμί, πολλοί πιτσιρικάδες διαδηλώνουν απαιτώντας σπουδές με επαγγελματικά δικαιώματα για σταθερή, μόνιμη και εξασφαλισμένη εργασία. Οι υπόλοιποι κοιτάζουν πώς θα δραπετεύσουν από τη χώρα το συντομότερο. Άλλες κοινωνίες προβληματίζονται για το πώς θα εκπαιδεύσουν τους νέους τους για επαγγέλματα που δεν έχουν ακόμα εφευρεθεί, αφού πολλά από τα σημερινά επαγγέλματα θα εξαφανιστούν ή θα αλλάξουν δραστικά στο σύντομο μέλλον.
Για την Παιδεία, είμαστε από τους τελευταίους στην Ευρώπη σε δημόσιες δαπάνες και σε μαθησιακά αποτελέσματα, στο διάβασμα βιβλίων κοκ. Τα Πανεπιστήμια — από πλευράς υποδομών, στελέχωσης, σύγχρονων εκπαιδευτικών μεθόδων κλπ — ωχριούν μπροστά σε αυτά που συναντάμε στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Ασία. Η τεχνολογική εκπαίδευση έχει καταργηθεί. Ό,τι συντηρείται ή εξελίσσεται οφείλεται σε ευρωπαϊκά προγράμματα, πρωτοβουλίες και επιδοτήσεις ελεημοσύνης και όχι σε εθνικό σχεδιασμό ή εθνικούς προϋπολογισμούς. Πιστεύουμε ωστόσο, σε μεγάλο ποσοστό, ότι μας ψεκάζουν, ότι τα εμβόλια κάνουν κακό και ότι η χούντα έπεσε λόγω της εξέγερσης του 1973.
Για την Ελευθερία (πολιτική, κοινωνική, οικονομική), χρειάζεται να πούμε κάτι; Δείτε το επίπεδο της διαβούλευσης στο Κοινοβούλιο, την ποιότητα του νομοθετικού έργου, τη μεθοδολογία σχεδιασμού κρατικής πολιτικής, το επίπεδο της δημοσιογραφίας, και βγάλετε τα συμπεράσματά σας. Οι νέοι μας έχουν ελευθερία πρόσβασης σε κυκεώνα πληροφοριών, όσο ποτέ άλλοτε, αλλά δεν έχουν και την ερμηνευτική δυνατότητα να διακρίνουν το συγκείμενο και το πραγματικό διακύβευμα.
Οι περισσότεροι εξ ημών, ίσως ακόμα και πολλοί νεώτεροί μας, να αισθανόμαστε μια συναισθηματική εγγύτητα με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, παρά τα 45 χρόνια που πέρασαν έκτοτε. Παιδί του δημοτικού τότε, θυμάμαι τον πατέρα μου, που εργαζόταν στη Χαλκοκονδύλη, δυό βήματα από το Πολυτεχνείο, να λέει ότι δεν είχε ξαναδεί στη ζωή του να πέφτει τόσο άγριο ξύλο από την αστυνομία — σημειωτέον ότι ο ίδιος κάτι γνώριζε από ξύλο από την εποχή της κατοχής και των Δεκεμβριανών. Θυμάμαι και τις γιορτές της εξέγερσης στο κτήριο της Πατησίων, όταν ήμουν σπουδαστής, μετά το ’83: τη μυρωδιά από τα γαρύφαλλα και τα χρυσάνθεμα — μια μικρή άνοιξη μέσα στο φθινόπωρο — και τα όμορφα τραγούδια της Μαρίας Δημητριάδη και της Φαραντούρη από τα μεγάφωνα. Και σήμερα τα αναζητώ στο Spotify και τα ακούω στο κινητό μου. Αυτά τα προσωπικά βιώματα, ίσως να εξηγούν εν μέρει την επίδραση που εξακολουθεί να έχει η εξέγερση εκείνη στον τρόπο που διαλεγόμαστε, ιεραρχούμε προβλήματα, ερμηνεύουμε απόψεις, αξιολογούμε ανθρώπους.
Ωστόσο, η εγγύτητα αυτή, ακόμα και όταν προκύπτει από προσωπική βιωματική εμπειρία, είναι υπερεκτιμημένη και παραπλανητική. Μην κοιτάζουμε 45 χρόνια πίσω. Ας δούμε 45 χρόνια στην κατεύθυνση του διανύσματος του χρόνου — στο 2063. Το μέλλον μας πλησιάζει με επιταχυνόμενες δρασκελιές, γρηγορότερες απ΄ότι μπορούμε να διανοηθούμε με τις μέχρι τώρα ψηλαφητές εμπειρίες μας. Ο χρόνος στα προσεχή 45 ετών θα είναι πολύ «πυκνότερος» σε σύγκριση με τα περασμένα 45 — το επιβάλλει αυτό η επιτάχυνση των πλανητικών αλλαγών — από την πληροφορική και τη γενετική στην εξάντληση των φυσικών πόρων και την κλιματική αλλαγή. Το 2063 μας αφορά περισσότερο από το 1973.
